Stutzpunktgruppe Zandvoort

Uit de Klink van 1994 – Stutzpunktgruppe Zandvoort

Het werk aan de 'Atlantik Wall' begon in Nederland in 1942. De uitvoering was in handen van de organisatie 'Todt', een Duits semi-militair staatsbedrijf. Rond een 15-tal kustplaatsen werden verdedigingsgordels gebouwd. De verdediging maatregelen aan de kust van Zandvoort en in de duinen er rondom waren onderdeel van de "Stutzpunktgruppe Zandvoort".

Aan de landzijde was de "Stutzpunktgruppe" tegen tank aanvallen beveiligd door zware betonnen muren, hoge duinen en enkele infiltratiekanalen in de Amsterdamse Waterleiding duinen. De drie sterkste stellingen werden gebouwd op het grondgebied van deze waterleiding duinen. Op het Rozenwaterveld kwamen 4 kanonnen van 15 cm te staan die rondom konden vuren. Hoog op de Rozenberg was voor deze batterij het vuurleiding centrum ingericht. Binnen de rechthoekige draadversperring lagen de onderkomens van de manschappen en de munitie magazijnen. Voor het vervoer, o.a. van de zware projectielen, waren betonnen wegen aangelegd. Van deze wegen wordt nu nog gedeeltelijk gebruik gemaakt als men richting Langevelderslag fietst. Het belangrijkste en grootste "stutzpunkt" lag aan de kust ter weerszijden van het Tilanuspad en werd: 'Stellung Zander' genoemd.

Radar centrum met 5 radar toestellen
'Stellung Zander' omvatte een groot Radar centrum met 5 radar toestellen en een enorme radio bunker van twee verdiepingen. In totaal bouwde men daar 150 bunkers, waaronder een garage voor 9 voertuigen, diverse mitrailleursnesten, geschutsopstellingen, uitkijkposten, aggregaatgebouwen, tientallen onderkomens en zelfs een varkensstal. In de zeereep stonden een aantal bunkers door een loopgravenstelsel met elkaar in verbinding. In zee stonden houten palen voorzien van anti- tank mijnen, stalen balken en hekken. Buiten de draadversperringen van 'Stellung Zander' werden aan de landzijde mijnenvelden aangelegd.

Batterij 'Zuidzand'
Een kilometer ten noorden van 'Stellung Zander' lag een batterij bestaande uit 4 kanonnen van 9,4 cm, dit was buitgemaakt Engels geschut. Dit was de batterij 'Zuidzand'. Hoewel kleiner dan 'Stellung Zander' toch nog goed voor zo'n 80 bunkers. De kanonnen stonden opgesteld in overdekte vuurkamers zgn. kazematten. De bijbehorende bemanningen waren ondergebracht in woonschuilplaatsen die onderling weer verbonden waren met een overdekt netwerk van gangen. Schijnwerpers, "FLAK"-opstellingen, mitrailleursnesten en loopgraven zorgden voor de secundaire verdedigingstaken. De plaatselijke leiding van de "Weermacht" had zijn intrek genomen in het kapitale gebouw van de Kennemer Golf en Country Club. Op in en langs de golfbanen kwamen zo'n 130 bunkers terwijl er in het aangrenzende Kostverlorenpark bijna 50 werden neergezet (de latere zomerhuisjes).

Beeld is vertekend
Het hier voor gegeven beeld wekt misschien de indruk dat de verdediging rond Zandvoort prima verzorgd was. Dit beeld is echter wel vertekend. Op sommige plaatsen lagen wel bunkers maar niet in gebruik. Daarbij kwam dat de kwaliteit van de bezettingstroepen naarmate de oorlog duurde terugliep. Waren het eerst van juni 1940 tot maart 1941 eenheden van de SS van het Regiment SS "Deutschland", in maart 1941 werden deze opgevolgd door onderdelen van de Weermacht.

Poolse Volksduitsers
Van maart 1941 - mei 1942 de 82ste Infanterie Divisie, Infanterie regiment 331.
Van mei 1942 tot februari 1943 de 167ste Infanterie Divisie, Grenadier regiment 331, onder meer aangevuld met Poolse Volksduitsers die nauwelijks een woord Duits konden spreken of verstaan. Van februari 1943 tot april 1944 de 16e Luftwaffe Feld Division, veelal bestaande uit geronselde krijgsgevangen genomen Brits-Indiërs, die een meer politieke dan militaire betekenis hadden. Van april 1944 tot augustus 1944 delen van de 34Ttf Infanterie Divisie met o.a. Georgiërs. Hiermede was wel een dieptepunt in de bezettingssterkte bereikt daar deze Georgiërs veel contact met het "verzet" hadden. Van augustus 1944 tot mei 1945 de 703e Infanterie Divisie, Grenadier Regiment 219. In deze periode, op 6 februari 1945, werden de Georgiërs vervangen door Kaukasiers.

Texel
De Georgiërs kwamen in de nacht van 5 op 6 april in opstand maar moesten na een bloedige strijd het onderspit delven, het zou tot 20 mei 1945 duren alvorens de Duitsers op Texel ontwapend werden en overlevende Georgiërs uit hun onderduik plaatsen te voorschijn konden komen. De verdedigingswerken zijn opgeblazen of, en dit geldt voor de meeste, onder het zand geschoven. De antitank muur met aansluitende duinen is nog voor een groot deel zichtbaar aanwezig en in het Kostverlorenpark worden vele woonbunkers nog steeds als zomerhuisje gebruikt. En - als bewijs dat ook dit een stuk geschiedenis is - bij de laatstelijk uitgevoerde inventarisatie van objecten die eventueel een bescherming als monument zouden verdienen komt men ook tegen een onderdeel van de "Atlantik Wall" namelijk een kantelbare wegversperring.

Harry Opheikens

In de voor ons jongens mooie periode vlak na de bevrijding werd de radartoren van "Stellung Zander", die ongeveer 30 meter hoog was, beklommen door ondergetekende en enige vrienden. Een andere vriend draaide de stalen luidraden los waardoor de toren aardig begon te zwiepen. Razend snel de stalen trappen af en de volgende dag lag de toren plat.
Radar toren exit.

Maarten Weber